Dọc theo khúc sông Hậu hiền hòa là những xóm nhỏ không tên, nơi người Chăm An Giang vẫn lặng lẽ sống đời mình qua từng thế hệ. Không ồn ào, không quảng bá, họ giữ lấy nếp cũ bằng những điều tưởng chừng rất bình thường. Một mái nhà sàn, một buổi cầu nguyện trong thánh đường, một chiếc khăn Matra quấn gọn trên đầu. Tất cả cùng góp phần tạo nên một mạch văn hóa lặng lẽ mà đậm màu sắc riêng.

Kiến trúc nhà sàn đặc trưng 

Nét đặc trưng nhà sàn của người Chăm

Không phải ngẫu nhiên mà người Chăm ở An Giang chọn sống trên những ngôi nhà sàn. Giữa vùng đất thấp, mùa nước nổi về là chuyện thường niên, nhà sàn vừa là cách để thích nghi, vừa là biểu hiện cho một lối sống đã ăn sâu vào nếp nghĩ. Nhà được dựng cao, khung gỗ đơn giản, mái lợp tôn hoặc lá, sàn gỗ hoặc tre nứa đủ chắc chắn để sống, đủ thoáng để nghỉ ngơi trong cái oi ả của miền Tây.

Tầng dưới thường để trống, có khi là chỗ nuôi gia súc, gia cầm, có khi là nơi để xuồng, để nông cụ, hay chỉ là khoảng mát để tránh nắng trưa. Tầng trên là nơi ở, nơi sinh hoạt, nơi tiếp khách. Mọi thứ được sắp xếp gọn gàng, sạch sẽ và tôn trọng sự kín đáo, điều quan trọng trong văn hóa Hồi giáo mà người Chăm An Giang theo đuổi.

Làng Chăm cồn Tiền (An Giang)

Nhà sàn không chỉ là nơi che nắng che mưa, mà còn là không gian gắn kết con người với cộng đồng. Nhà thường dựng gần nhau, sân nối sân, hiên nối hiên, bước vài bước là tới thánh đường. Trong một không gian như thế, mọi hoạt động từ bữa cơm, lễ cầu nguyện, cho tới tiếng trẻ con chơi đùa đều đan xen nhau, tạo thành một nếp sống đầy gắn bó và ấm áp.

Cuộc sống người Chăm An Giang gắn liền với sông nước

Với người Chăm ở An Giang, dòng sông Hậu là một phần trong nhịp sống. Những con xuồng nhỏ lướt nhẹ trên dòng nước phù sa, chở theo rau trái ra chợ, chở những đứa trẻ đến trường, hay chỉ đơn giản là ghé sang nhà kế bên trò chuyện dăm ba câu. Sông là đường đi, là nguồn sống, là nơi khởi đầu và kết nối mọi sinh hoạt của cộng đồng.

Nghề đi ghe của người Chăm

Phụ nữ Chăm ở An Giang thường đảm nhận vai trò đi chợ, chăm sóc gia đình, chăn nuôi và làm thêm nghề tay trái tại nhà. Có những thời điểm, nghề dệt vải thủ công từng phát triển mạnh, gần như nhà nào cũng có khung cửi. Họ dệt nên những tấm vải hoa văn truyền thống mang đi bán khắp miền Tây, thậm chí xuất khẩu sang Malaysia, Indonesia hay Campuchia. Dù nay không còn phổ biến như xưa, nghề dệt vẫn còn sống lặng lẽ ở một số làng nghề như Phũm Soài (Tân Châu) hay Đa Phước (An Phú) như một nếp xưa vẫn được gìn giữ trong từng sợi vải.

Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm 

Trong khi đó, đàn ông giữ vai trò dẫn dắt tinh thần từ việc hành lễ tại thánh đường, học kinh đến việc dạy con cái theo giáo lý Islam. Mỗi người một phần việc, tưởng như phân chia rạch ròi, nhưng thực chất lại gắn bó chặt chẽ trong đời sống gia đình và cộng đồng. Người Chăm An Giang cũng có những quy tắc ẩm thực riêng: tuyệt đối không ăn thịt heo, luôn đảm bảo thức ăn sạch và đúng giáo luật. Ngày thường, bữa cơm đơn giản, thanh đạm. 

Đặc sản món ăn “tung lò mò” của đồng bào Chăm

Nhưng vào dịp lễ, Tết hoặc các sự kiện tôn giáo, ẩm thực lại phong phú. Từ cà ri bò, cơm nị, cà púa đến món “tung lò mò”, một loại lạp xưởng bò đặc trưng được chế biến kỳ công. Những chiếc bánh truyền thống như pây-krah, thon-dót, ha-phùm… được phụ nữ Chăm làm ra không chỉ để ăn, mà còn để gìn giữ vị quê nhà, lưu giữ hương vị của một cộng đồng có bề dày văn hóa. Tất cả thuộc về người Chăm An Giang từ nghề dệt, cách ăn uống, vai trò gia đình đến lối đi chợ bằng xuồng đều dệt nên một nhịp sống bền bỉ, mộc mạc nhưng giàu bản sắc, đậm chất sông nước miền Tây.

Không gian văn hóa thánh đường 

Giữa những xóm nhà sàn mộc mạc ven sông, thánh đường Hồi giáo hiện lên như một điểm tụ linh thiêng và gắn kết cộng đồng. Không lộng lẫy, cầu kỳ, các thánh đường của người Chăm ở An Giang thường có kiến trúc đơn giản, thoáng đãng, với mái vòm, cửa cuốn và tông màu trắng làm chủ đạo.

Mỗi ngôi thánh đường đều là trung tâm tinh thần, nơi diễn ra các buổi hành lễ, học kinh, sinh hoạt tôn giáo và truyền dạy đạo lý. Vào dịp lễ lớn như tháng Ramadan hay Tết Raya Idilfitri, thánh đường lại đông đúc và rộn ràng hơn bao giờ hết. Người người trong trang phục truyền thống tề tựu, cầu nguyện, chia sẻ thức ăn, chúc tụng nhau những điều tốt lành.

Ở An Giang, có nhiều thánh đường đã trở thành một phần không thể tách rời trong ký ức người Chăm An Giang. Nổi bật là Masjid Mubarak ở xã Châu Phong (Tân Châu), một trong những thánh đường lâu đời nhất. Xây dựng từ đầu thế kỷ 19, nơi vẫn đều đặn vang lên lời kinh giữa khung cảnh đồng bằng lặng lẽ. 

Thánh đường Masjid Mubarak ở xã Châu Phong

Thánh đường Jamiul Azhar ở Đa Phước (An Phú) lại là nơi sinh hoạt của một cộng đồng đông đảo hơn, giữ nếp sinh hoạt tôn giáo rất chặt chẽ. Còn ở Phũm Soài, nơi vẫn còn lưu giữ nghề dệt thủ công truyền thống, thánh đường Masjid Khairul Ummah vừa là điểm tựa tinh thần, vừa là nơi trẻ em học chữ Ả Rập, học cách giữ đạo và sống tử tế.

Thánh đường Jamiul Azhar

Không chỉ là nơi giữ đạo, thánh đường còn là nơi giữ nếp sống cộng đồng của người Chăm An Giang. Trong một thế giới ngày càng vội vã, không gian thánh đường của người Chăm vẫn giữ được nhịp chậm rãi và sự trang nghiêm vốn có như một chốn trở về cho tinh thần sau mỗi vòng quay mưu sinh.

Chiếc khăn Matra – Nét đẹp của phụ nữ Chăm ở An Giang

Đối với người Chăm An Giang, chiếc khăn Matra không chỉ là một món phụ kiện đội đầu. Đó là một phần trong căn tính văn hóa, là biểu tượng của nếp sống đạo hạnh, sự chỉn chu và lòng tự trọng của một người phụ nữ trong cộng đồng.

Biểu tượng nét đẹp của người phụ nữ Chăm

Khăn Matra thường được quấn gọn, đơn giản nhưng vẫn tạo nét duyên kín đáo. Mỗi cách quấn thể hiện sự khéo léo và tính cách riêng, không phô trương nhưng tôn lên vẻ đẹp dịu dàng và thanh lịch của người phụ nữ Chăm. Họ đội khăn đi chợ, đi lễ, làm việc nhà – như một phần thân quen không thể thiếu trong đời sống hằng ngày.

Chiếc khăn Matra trong văn hóa trang phục

Dù cuộc sống nay đã nhiều đổi thay, nhưng chiếc khăn ấy vẫn là một mảnh ghép không thể thiếu trong hành trang văn hóa, như một sự giữ gìn thầm lặng của những người phụ nữ luôn đặt sự tự tôn và lòng thành kính với truyền thống lên hàng đầu.

Một nhịp riêng trong lòng An Giang đa sắc

Giữa lòng An Giang, nơi giao thoa của nhiều dòng chảy văn hóa, người Chăm chọn cho mình một nhịp sống riêng, bền bỉ mà không biệt lập. Họ không ồn ào quảng bá bản sắc, cũng chẳng cần phải cố gắng nổi bật giữa đám đông. Chính sự lặng lẽ đó lại là nét cuốn hút đặc biệt, khiến ai từng một lần ghé thăm những xóm Chăm ven sông Hậu đều ghi nhớ.

Từ kiến trúc nhà sàn, nếp sinh hoạt theo mùa nước nổi, tiếng cầu kinh vang lên mỗi chiều, đến một chiếc khăn Matra giản dị hay món tung lò mò thơm nồng. Tất cả tạo nên một cộng đồng vừa riêng biệt, vừa hài hòa trong tổng thể đa sắc của vùng đất đầu nguồn.

Người Chăm An Giang học cách thích nghi, thay đổi, song vẫn giữ được cái lõi trong văn hóa đã gắn bó với bao thế hệ. Và có lẽ, chính điều đó khiến sự hiện diện của họ trên mảnh đất An Giang này không chỉ là một phần của dân số, mà còn là một phần không thể thiếu trong tâm hồn của vùng đất này.