Ở An Giang, người Khmer hiện diện như một phần thân thuộc trong đời sống. Văn hóa Khmer xuất hiện từ mái chùa rực rỡ trong phum sóc, tiếng trống hội rộn ràng mỗi dịp lễ, cho đến những thói quen thường nhật: ăn uống, sinh hoạt, lễ nghi. Giữa một miền Tây đang đô thị hóa nhanh chóng, bản sắc ấy vẫn luôn được gìn giữ. Và chính điều đó khiến văn hóa Khmer ở An Giang trở thành một di sản sống giữa thời hiện đại.

Chùa Khmer – nơi gìn giữ linh hồn cộng đồng 

Nếu có dịp đi qua các phum sóc người Khmer ở Tịnh Biên, Tri Tôn hay Châu Thành, bạn sẽ dễ thấy một mái chùa hiện lên giữa rặng thốt nốt mái cong, tường vàng, rồng uốn lượn trên đỉnh. Với người Khmer, chùa không chỉ là nơi tu hành, mà còn là trung tâm tinh thần của cả cộng đồng.

Mái chùa vàng Khmer đẹp rực rỡ

Ở đây, mọi dấu mốc trong đời người từ sinh ra, trưởng thành đến khi mất đi đều gắn với chùa. Trẻ con được gửi vào đây học chữ Khmer, học đạo lý. Người lớn đến lễ vào rằm, mồng một, hoặc đơn giản là ghé thăm nhà sư khi trong lòng còn chuyện chưa nói.

Chùa Khmer không yên tĩnh như nhiều người nghĩ. Những ngày lễ lớn như Chôl Chnăm Thmây (Tết cổ truyền), Ok Om Bok (Lễ cúng trăng) hay Sen Dolta (Lễ cúng ông bà), sân chùa rộn ràng tiếng trống, tiếng hát dân gian, những bộ trang phục truyền thống sặc sỡ và cả tiếng cười của trẻ con chạy nhảy.

Chôl Chnăm Thmây (Tết cổ truyền)

Không gian chùa cũng là nơi người lớn họp bàn việc chung, nơi người trẻ tập múa Romvong, nơi các nghệ nhân dạy lại cách khắc gỗ, đắp phù điêu, hay viết chữ Khmer lên kinh kệ. Những thứ tưởng đã cũ kỹ lại được truyền đi từng ngày, trong chính nếp sinh hoạt quen thuộc.

Với người ngoài, chùa là điểm đến du lịch. Nhưng với người Khmer ở An Giang, chùa là nơi gìn giữ linh hồn. Không phải vì nó cổ kính hay nguy nga, mà bởi vì nó vẫn sống cùng với người dân.

Ngôn ngữ, tín ngưỡng và đời sống thường ngày của người Khmer

Về xứ An Giang, không quá lạ để bạn có thể nghe tiếng Khmer vang lên trong cuộc trò chuyện giữa hai người bán rau ngoài chợ, trong lớp học mẫu giáo, hay ở một buổi tụng kinh trong chùa vào sáng sớm. Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện giao tiếp – với người Khmer, đó còn là cách giữ gìn gốc rễ, là niềm tự hào và cũng là sợi dây nối liền giữa thế hệ trước và thế hệ ngày nay.

Phần lớn người Khmer ở An Giang theo Phật giáo Nam tông, nên đời sống tinh thần gắn chặt với ngôi chùa. Chùa không chỉ là nơi thờ tự, mà còn là trung tâm văn hóa, giáo dục và sinh hoạt cộng đồng. Trẻ con học chữ Khmer từ sư thầy, người lớn gửi gắm niềm tin vào các dịp lễ như Pchum Ben, Chol Chnam Thmay hay Ok Om Bok. Mỗi dịp lễ hội là một lần cả cộng đồng quây quần, cùng chuẩn bị bánh trái, trang hoàng phum sóc, cùng cầu an, cúng tổ tiên và nhắc nhau về những điều tốt lành.

Trang phục độc đáo, đặc sắc của người Khmer

Tín ngưỡng và ngôn ngữ dường như hoà quyện trong từng nếp sống. Dù là ngày thường, bạn vẫn có thể thấy người Khmer chắp tay chào nhau bằng sự kính trọng, hay rì rầm đọc vài câu kinh khi bước vào chùa. Mỗi hành động nhỏ đều thấp thoáng bóng dáng của một nền văn hóa đã được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Giữa dòng chảy hiện đại, người Khmer ở An Giang vẫn duy trì được nhịp sống riêng đầy độc đáo và thú vị. 

Lễ hội Khmer – dịp để vui, để nhớ, để sống gần nhau hơn

Lễ hội luôn là phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Khmer ở An Giang. Mỗi dịp lễ không chỉ mang ý nghĩa tín ngưỡng mà còn là lúc cộng đồng quây quần, chia sẻ niềm vui và giữ lại mối liên kết với tổ tiên, với quê hương và với nhau.

Chol Chnam Thmay – Tết cổ truyền của người Khmer, thường rơi vào tháng 4 dương lịch là lễ lớn nhất trong năm. Những ngày này, phum sóc rộn ràng từ sáng sớm, nhà nhà dọn dẹp, chùa chiền trang hoàng, người dân nô nức về chùa làm lễ. Tiếng trống, tiếng tụng kinh vang lên đều đặn, xen lẫn tiếng cười con trẻ chơi té nước, đắp núi cát – vừa vui chơi, vừa gìn giữ phong tục cổ xưa.

Tết Chol Chnam Thmay ở An Giang

Sen Dolta, diễn ra vào khoảng tháng 9 âm lịch, là lễ cúng ông bà tổ tiên. Vào ngày này, nhiều gia đình người Khmer sum họp, chuẩn bị mâm cơm dâng cúng, rồi cùng nhau về chùa làm lễ. Đó là lúc người đi xa trở về, người còn sống tưởng nhớ người đã khuất như một hình thức giữ gìn đạo lý truyền thống qua nhiều thế hệ.

Lễ Sen Dolta của đồng bào Khmer

Ok Om Bok – lễ cúng trăng cuối năm, diễn ra vào tháng 10 âm lịch, là dịp tạ ơn trời đất sau mùa vụ. Nhiều nơi còn tổ chức đua ghe ngo, thu hút cả cộng đồng cùng tham gia và cổ vũ. Đó là lúc không khí hội hè lên cao, rộn ràng mà vẫn đầy tính kết nối.

Lễ hội Ok Om Bok

Dù sống ở nông thôn hay đô thị, người Khmer ở An Giang vẫn gìn giữ lễ hội như một phần máu thịt. Lễ là dịp để vui nhưng cũng là để nhớ, để gắn bó với nhau hơn trong đời sống cộng đồng. Mỗi năm đi qua, mỗi lễ hội trở lại như một lời nhắc nhẹ nhàng rằng: văn hóa không nằm trên sách vở, mà sống giữa đời thường. 

Giữ lửa nghề, giữ bản sắc

Ở nhiều phum sóc Khmer tại An Giang, vẫn còn những người kiên trì với nghề truyền thống – không phải để mưu sinh chính, mà để giữ một phần ký ức. Nghề dệt thổ cẩm, làm bánh dân gian, điêu khắc gỗ, làm nhạc cụ… tuy không còn phổ biến như trước nhưng vẫn hiện diện, âm thầm và bền bỉ.

Tại xã Châu Phong (TX. Tân Châu), nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Chăm (thuộc cộng đồng Khmer) vẫn âm thầm tồn tại qua bao thế hệ. Nghề này đã trở thành một phần ký ức sống, nơi người trẻ cũng học từ người già cách giữ từng hoa văn, từng sắc màu vốn gắn liền với văn hóa quê hương. 

Những hoa văn truyền thống trở thành biểu tượng văn hóa, được truyền lại qua nhiều thế hệ. Đôi tay thoăn thoắt, nhịp thoi đều đặn, mỗi tấm vải hoàn thành là cả một câu chuyện về sự kiên trì, cẩn trọng và niềm tự hào.

Tinh hoa thổ cẩm Khmer

Ngoài dệt, nghề làm bánh dân gian như bánh tét lá cẩm, bánh ít, bánh gừng vẫn được truyền lại trong các gia đình. Người lớn tuổi dạy con cháu không chỉ cách làm, mà còn cách gói sao cho vuông vức, chín đều, thơm dẻo như cách truyền lại lòng kiên nhẫn và nét đẹp tổ tiên.

Nghề làm bánh gừng

Một số nghệ nhân còn duy trì nghề làm nhạc cụ truyền thống như trống, chiêng, khèn… phục vụ các dịp lễ hội lớn như Chol Chnam Thmay hay lễ Sen Dolta. Những âm thanh ấy không chỉ dùng để múa hát, mà còn gợi nhớ cội nguồn và kết nối cộng đồng.

Người làm nhạc cụ truyền thống Khmer

Giữa thời đại mà máy móc thay thế dần lao động thủ công, người Khmer ở An Giang vẫn chọn cách giữ nghề như giữ lấy một phần bản sắc. Họ không chỉ làm ra sản phẩm, mà còn gìn giữ một đời sống văn hóa để thế hệ sau còn thấy được mình đến từ đâu.

Văn hoá giao thoa nhiều nếp sống 

Ở An Giang, người Khmer không sống tách biệt mà hòa cùng nhịp thở chung của cả vùng. Phum sóc người Khmer nằm cạnh làng Kinh, người Chăm dệt vải bên kia bờ kênh, người Hoa mở tiệm thuốc hay quán ăn ngay sát chợ… Tất cả cùng chia sẻ không gian, cùng sinh hoạt, cùng đi chợ sớm, cùng tham gia các lễ hội lớn nhỏ. 

Đi dọc tuyến đường vùng biên, không khó để thấy những biểu tượng văn hóa đan xen: mái chùa Khmer vàng rực giữa cánh đồng, bên kia là miếu Bà Chúa Xứ; trẻ con đến trường cùng nhau, về nhà lại cùng chơi một trò dân gian mà chẳng ai để ý ai thuộc dân tộc nào. Mỗi cộng đồng đều giữ nếp riêng, nhưng vẫn cởi mở để cùng nhau sống tốt. 

Văn hóa Khmer ở An Giang không chỉ là những giá trị để trưng bày hay ghi nhớ, mà là đời sống đang diễn ra mỗi ngày. Từ tiếng trống chùa, đường kim dệt vải, đến những buổi lễ rộn ràng trong phum sóc tất cả vẫn hiện diện, vẫn sống động, vẫn được gìn giữ và tiếp nối một cách tự nhiên. Chính cách sống bình dị, tôn trọng nhau trong từng điều nhỏ đã giúp cho vùng đất An Giang giữ được sự đa dạng văn hóa. 

Một bản sắc đang sống, không chỉ còn lại trong ký ức

Giữa sự đổi thay nhanh chóng của đô thị và đời sống hiện đại, đồng bào Khmer nơi đây vẫn giữ được mạch văn hóa riêng. Đồng thời, góp phần làm giàu cho diện mạo văn hóa chung của An Giang. Đó không phải là nỗ lực đơn độc, mà là sự cộng hưởng giữa cộng đồng và chính vùng đất đã ôm ấp họ từ bao đời.

Và nếu có dịp đến An Giang, đừng chỉ đi qua những điểm nổi tiếng. Hãy dành thời gian dừng lại ở một phum sóc Khmer, bước vào một ngôi chùa, xem bà con dệt vải, nghe trẻ nhỏ nói tiếng mẹ đẻ. Bạn sẽ thấy, di sản đôi khi không nằm trong bảo tàng mà trong nếp sống thường ngày, trong ánh mắt và nụ cười những con người đang gìn giữ bản sắc ấy từng ngày.